Gluten. Wystarczy to niewinne słowo, żeby wywołać burzę wśród znajomych, internautów i dietetyków. „Od miesiąca nie jem glutenu, czuję się znacznie lepiej!”  „Głupoty wygadujesz, trzeba być skończonym wariatem, żeby wierzyć w to, że poczciwa bułeczka nas może zabić!” Mam wrażenie, że nic nie wywołało ostatnio tyle kontrowersji,  ale kto w tym sporze ma rację? Czy propagowanie diety bezglutenowej jest tylko pseudo sensacją i marketingową sztuczką, która ma nakierować nas na zakup niby lepszych dla zdrowia produktów bezglutenowych? A może te historie o cudownych uzdrowieniach po eliminacji zbóż są prawdziwe i to osoby zajadające się kanapeczką są naiwne i niszczą sobie zdrowie?

Rozprawiłam się dzisiaj z tym tematem ostatecznie. Żeby było jasne- nie jestem po żadnej stronie, bo jestem po stronie rozsądku. Dwa dni zajęło mi same przeglądnięcie publikacji naukowych, z których wypracowałam poniższy wpis. Publikacje są nowe i dotyczą badań na ludziach. Nie znajdziecie tu argumentów z książek pseudo specjalistów, ani zdań żywcem wyjętych z portali internetowych. Tekst jest pisany obiektywnie, bo zależy mi na zdrowiu populacji i taka jest też moja misja.

Czym jest gluten?

Jest to mieszanina dwóch białek- gluteiny i gliadyny, kolokwialnie mówiąc gluten to klej zlepiający ciasto. Dzięki niemu ciasto na pierogi się dobrze ugniata, a chlebek ma charakterystyczną, miękką konsystencję. Gluten znajduje się w pszenicy, życie, jęczmieniu, orkiszu i w pewnych ilościach w owsie. Nie znajdziemy go w amarantusie, ryżu, tapioce, prosie i innych cudach.

Organizmy niektórych ludzi nie tolerują lub wręcz nie przyjmują glutenu. Jak to się może manifestować? Otóż rozróżniamy 3 stany, które omówię w dalszej części:

• celiakia
• alergia na pszenicę
• nieceliakalna nadwrażliwość na gluten

Celiakia

Na celiakii nie będę się tutaj skupiać, ale wartych uwagi jest kilka rzeczy. Po pierwsze- jest to choroba autoimmunologiczna- u chorych osób po spożyciu glutenu wytwarzają się w organizmie przeciwciała, czego efektem jest postępujące uszkodzenie kosmków jelitowych. Nasze kosmki wchłaniają składniki odżywcze i witaminy, dlatego jeśli dochodzi do ich zaniku może rozwijać się anemia i osteoporoza. Oczywiście tradycyjne objawy to biegunka, utrata masy ciała, bóle brzucha.

Celiakia dotyczy ok. 1% populacji. Co ciekawe, inne stany autoimmunologiczne jak np. zapalenie Hashimoto, czy cukrzyca typu I zwiększają ryzyko celiakii. Aby potwierdzić celiakię należy wykonać badanie krwi pod kątem przeciwciał EMA i TGA. Ostatecznym potwierdzeniem jest biopsja jelita. Uwaga- jeśli podejrzewasz u siebie celiakię, powinieneś wiedzieć, że stosowanie diety bezglutenowej przed diagnostyką powoduje zanik wytwarzanych przeciwciał!

Alergia na pszenicę 

Częstsza u dzieci niż dorosłych, może manifestować się pokarmowo (bóle brzucha, biegunki), skórnie (wysypka) i/lub wziewnie (duszności, astma). Opisano aż 21 alergenów w pszenicy! Potwierdzenie diagnozy otrzymujemy po wykonaniu punktowego testu skórnego. W praktyce jednak nie jest tak kolorowo- test ten cechuje niska wartość diagnostyczna, czyli po prostu może nam wyjść brak alergii na pszenicę mimo, że będziemy na nią uczuleni. Dlatego można wykonać jeszcze badanie krwi pod kątem stężenia IgE.

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCGS)

• Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCGS) charakteryzuje się objawami jelitowymi występującymi po spożyciu pokarmu, który zawiera gluten. Objawy te mogą być różne- wzdęcia, biegunki, bóle brzucha, mogą również przyjmować formę bólów głowy, rozdrażnienia, senności, zmian skórnych. Dotychczas nie poznano biomarkerów NCGS czyli nie można wykryć jej badaniem krwi, a biopsja jelita może wykazać nietolerancję w ok. 50% przypadków. Przeciwciała IgGAGA są obecne tylko u niektórych chorych i zanikają po włączeniu diety bezglutenowej. Rozpoznanie następuje tak naprawdę tylko po eliminacji glutenu na ok. 3 tygodnie i następującej prowokacji glutenem– jeśli po diecie eliminacyjnej odczuwamy poprawę, a po włączeniu glutenu pogorszenie, możemy przypuszczać, że jesteśmy chorzy na NCGS. Należy oczywiście wyeliminować inne przyczyny, czyli celiakię i alergię na gluten.
• NCGS jest jednostką chorobową, znaną w literaturze medycznej od lat 70. Ówczesne badanie wywołało tyle kontrowersji, że temat zamknięto i zanegowano istnienie NGCS pomimo osób ludzi zgłaszających objawy nadwrażliwości na gluten. Obecnie medycyna akademicka uznaje NGCS, pomimo braku wyraźnych wytycznych postępowania leczniczego. Szacuje się, że problem dotyczy do 5% społeczeństwa, ale bezglutenowe produkty napędzane marketingiem i książkami o glutenie kupuje blisko 20% społeczeństwa. Zachorować można w każdym momencie życia- dlaczego tak się dzieje- nie do końca wiemy. Nie wiemy również, czy nadwrażliwość jest zaburzeniem stałym, czy przemijającym.
• Co ciekawe, może istnieć powiązanie między zespołem jelita drażliwego i NGCS, jedna przypadłość może powodować drugą. Inną ciekawą rzeczą jest fakt, że nieceliakalna nadwrażliwość na gluten może być tak naprawdę nadwrażliwością na… pszenicę! Możliwe, że inne białka zawarte w pszenicy (których jest całkiem sporo) mogą powodować takie dolegliwości, a nie gluten per se. Znalazłam również doniesienia o korzystnym działaniu diety FODMAP w cofaniu objawów NGCS- jak widać nie trzeba eliminować całkowicie glutenu z diety, bo być może to nie to białko jest prowodyrem objawów. O diecie FODMAP napiszę innym razem, wspomnę tylko, że działa bardzo dobrze w wielu schorzeniach jelitowych.

Choroby, a gluten

W badaniu z 2015 (Koszarny A, Majdan M, Suszek D, Dryglewska M, Tabarkiewicz J.) wzięto pod lupę 121 pacjentów z Reumatoidalnym Zapaleniem Stawów i 30 z zespołem Sjogrena.  Okazało się, że w krwi 4,1% chorych na RZS  i u 6,7% chorych na zespół Sjogrena wykryto przeciwciała przeciwko gliadynie (czyli w białku wchodzącym w skład glutenu!). Wniosek jest następujący- u tych chorych statystycznie częściej wykrywa się nietolerancję glutenu. Nie wiemy natomiast czy ta nietolerancja jest przyczyną czy skutkiem choroby.

W innym przeglądzie z 2010 (Kamil K. Hozyasz, Halina Gryglicka, Joanna Żółkowska) wykazano, że eliminacja glutenu u niektórych chorych z autyzmem wiąże się z poprawą stanu psychicznego.

Dieta bezglutenowa przynosi również dobre rezultaty w przypadku zapalenia jelita grubego, fibromalgii, Hashimoto i łuszczycy. U wielu pacjentów ze schizofrenią dieta bezglutenowa przynosi również poprawę stanu zdrowia!

Konkluzje

Jeśli podejrzewamy, że coś jest antyglutenowego na rzeczy w naszym organizmie, zróbmy badania na celiakię lub na alergię na pszenicę (np. tutaj KLIK). W przypadku wyników negatywnych można zrobić pod kontrolą lekarza lub dietetyka krótką dietę eliminacyjną i sprawdzić samopoczucie.

Są stany, szczególnie choroby autoimmunologiczne, które mogą wymagać włączenia diety bezglutenowej i np. bezmlecznej. W takich stanach nasz układ odpornościowy jest nadaktywny i być może eliminacja powyższych pokarmów przyniesie korzyści.

Musimy mieć świadomość, że bezglutenowe nie znaczy zdrowe! Faktem jest to, że duża część osób stosuje dietę bezglutenową nie mając fizjologicznych podstaw. Rzekoma poprawa samopoczucia u bezglutenowców często związana jest po prostu z odstawieniem produktów oczyszczonych i przetworzonych jak drożdżówki albo ciastka. Wciąż jednak za mało wiemy, żeby wysnuwać ogólne i dotyczące całej populacji wnioski. Zachęcam jak zwykle do włączenia rozsądku i obserwowania własnego organizmu, bo z całą pewnością tylko gluten nie jest powodem zła tego świata.

Bibliografia

1. „Dieta bezglutenowa a leczenie zaburzeń ze spektrum autyzmu – skrótowy przegląd piśmiennictwa”
2. „Gluten-dependent intestinal autoimmune response.”
3. „Gluten-free diet in the management of patients with irritable bowel syndrome, fibromyalgia and lymphocytic enteritis.”
4. „Nutritional interventions for the adjunctive treatment of schizophrenia: a brief review”
5. „The gluten connection: the association between schizophrenia and celiac disease.”
6. „Diet in dermatology: Revisited”
7. „Diagnosis of gluten related disorders: Celiac disease, wheat allergy and non-celiac gluten sensitivity”
8. „Changes in intestinal tight junction permeability associated with industrial food additives explain the rising incidence of autoimmune disease.”
9. „Autoantibodies against gliadin in rheumatoid arthritis and primary Sjögren’s syndrome patients.”
10. „Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCNG)– choroba ponownie odkryta”